Dong chi Le Xoay

Cuộc chiến tranh thế giới lần thứ II bùng nổ, thực dân Pháp đã điên cuồng khủng bố trắng đối với các nước thuộc địa. Trong bối cảnh đó, phong trào cách mạng hai tỉnh Vĩnh Yên và Phúc Yên chịu nhiều tổn thất, hy sinh. Để từng bước gây dựng lại phong trào cách mạng, đồng chí Lê Xoay (nguyên ủy viên khu ủy khu Đ, nguyên Bí thư Ban Cán sự liên tỉnh Vĩnh Yên, Phúc Yên; nguyên Bí thư Ban Cán sự tỉnh Vĩnh Yên) đã quyết định mở đợt tuyên truyền nhân ngày Quốc tế Lao động 1-5. Ngày 28-4-1942, trong khi đang làm nhiệm vụ tại làng Bồ Sao (Vĩnh Tường) đồng chí đã hy sinh.

Nhân kỷ niệm 65 năm Ngày mất đồng chí, chúng ta cùng nhau ôn lại quá trình phấn đấu hy sinh suốt đời của đồng chí.

Đồng chí Lê Xoay sinh năm 1912 trong một gia đình nông dân nghèo tại làng Vũ Di, tổng Thượng Trưng, phủ Vĩnh Tường (nay là xã Vũ Di, huyện Vĩnh Tường).

Năm lên 10 tuổi, thân phụ của đồng chí là Lê Văn Huấn qua đời, để lại mẹ và người em gái nhỏ tuổi. Tuy vậy, đồng chí vẫn được người mẹ tần tảo nuôi ăn học chữ nho và chữ quốc ngữ đến năm 13 tuổi. Đồng chí vừa đi học, vừa tranh thủ giúp mẹ công việc đồng áng. Đồng thời chịu khó quan sát, chứng kiến những cảnh bất công trong xã hội, cảnh cơ cực của người nông dân lao động. Cũng tại quê, đồng chí được nghe kể nhiều chuyện về ông Đội Cấn người cùng làng đã chỉ huy binh lính nổi dậy đánh đuổi tây ở Thái Nguyên hy sinh năm 1917; rồi chuyện nghĩa quân ông Nguyễn Thái Học người làng Thổ Tang lãnh tụ Đảng Việt Nam Quốc dân Đảng yêu nước nổi dậy khởi nghĩa đánh Pháp ở Yên Bái và nhiều nơi khác. Đồng chí say sưa lắng nghe và cảm phục ý chí, tinh thần chiến đấu dũng cảm của các nghĩa quân. Những gì đồng chí được chứng kiến và được nghe đã có tác động rất lớn đến tư tưởng, tình cảm và ý chí, làm cho đồng chí có nhiều suy nghĩ, đạt ra nhiều câu hỏi về thời cuộc, về con đường đánh tây và thấy mình phải có trách nhiệm tham gia cứu nước, cứu dân.

Từ năm 1932 đến 1936, đồng chí và một số anh em cùng quê đi làm thuê ở nhiều nơi như Hà Nội, Hà Giang. Chính tại những nơi này, đồng chí đã quen biết và được tiếp cận với những đảng viên cộng sản như Nguyễn Ngọc Thanh, Lê Đình Tuyển, được tiếp xúc với các tài liệu nói về Đảng. Nhờ đó, đồng chí đã hiểu biết về Nguyễn ái Quốc, về Đảng Cộng sản và con đường cứu nước do Đảng vạch ra. Nhận thức của đồng chí về thời cuộc, về đường đi dần dần được mở ra và đồng chí đã tự nguyện tham gia cách mạng theo đường lối của Đảng Cộng sản.

Năm 1936, với thắng lợi của Mặt trận nhân dân Pháp và kết quả đấu tranh của nhân dân ta, một thời kỳ đấu tranh mới đã mở ra có lợi cho cách mạng, chính quyền thực dân Pháp ở Đông Dương buộc phải thả tự do cho những tù chính trị phạm trong các nhà tù. Nhiều tù chính trị là đảng viên cộng sản và quần chúng cốt cán trung kiên đã trở lại quê hương tiếp tục hoạt động cách mạng. Cuối năm 1936, đồng chí Lê Xoay trở về quê, liên hệ với số anh em tù chính trị và tiếp tục hoạt động cách mạng tại Vĩnh Tường.

Tranh thủ thời kỳ Mặt trận dân chủ, phong trào cách mạng ở tỉnh Vĩnh Yên từng bước được phục hồi và có bước phát triển mới, Vĩnh Tường là huyện có cơ sở và phong trào cách mạng mạnh hơn cả. Vì vậy, sau khi trở về quê, đồng chí Lê Xoay đã nhanh chóng bắt mối liên lạc với các đảng viên cộng sản, được đồng chí Nguyên Kiến, một đảng viên bị quản thúc tại quê trực tiếp tuyên truyền giác ngộ, mặt khác đồng chí tích cực tìm hiểu và đọc nhiều tài liệu báo chí công khai cách mạng. Nhờ đó đồng chí ngày càng thấm nhuần tư tưởng, đường lối cách mạng của Đảng, tích cực tham gia các hoạt động tuyên truyền, đấu tranh, trở thành một quần chúng cốt cán của Đảng, một đoàn viên trung kiên của Đoàn thanh niên dân chủ và là mối liên lạc giữa các tổ chức công khai với các tổ chức bí mật trong vùng. Trong một cuộc mít tinh lớn kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động năm 1938 tổ chức tại Hà Nội, đồng chí Lê Xoay được cử là đại biểu của hai đoàn "Nông dân Vĩnh Yên" và "Nông dân Phúc Yên", tại đây Đoàn viên thanh niên dân chủ Vĩnh Tường đã đến trụ sở báo công khai của Đảng để xin chỉ thị công tác và bắt liên lạc với Đảng.

Hoạt động của đồng chí Lê Xoay và Đoàn thanh niên dân chủ Vĩnh Tường trong thời kỳ Mặt trận dân chủ đã được Xứ ủy Bắc Kỳ chú ý quan tâm chỉ đạo, dìu dắt.

Tháng 8-1938, đồng chí Hoàng Văn Thụ, ủy viên Thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ về Vĩnh Tường kiểm tra phong trào và xây dựng cơ sở Đảng. Sau khi kiểm tra và trực tiếp bồi dưỡng cho một số đoàn viên hăng hái giác ngộ nhất về Đảng, đồng chí đã kết nạp ba đồng chí vào Đảng là đồng chí Lê Xoay, Nguyễn Tráng và Nguyễn Hành.

Cuối tháng 8-1938, tại nhà đồng chí Lê Xoay, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã triệu tập ba đảng viên mới kết nạp tuyên bố thành lập Chi bộ Đảng Vĩnh Tường, chỉ định đồng chí Lê Xoay làm Bí thư. Đây là bước chuyển biến quan trọng trong đời hoạt động của đồng chí Lê Xoay.

Với trách nhiệm là Bí thư, đồng chí Lê Xoay lãnh đạo chi bộ thi hành các chủ trương của Xứ ủy, trong đó có việc khẩn trương xây dựng cơ sở bí mật ra các vùng trong tỉnh, liên hệ chặt chẽ với các đồng chí hoạt động công khai và liên lạc với Xứ ủy để kịp thời nắm bắt chủ trương chính sách mới của Đảng. Tháng 2-1940, đồng chí Lê Xoay đã triệu tập, chủ trì hội nghị cán bộ toàn tỉnh để quán triệt chủ trương chuẩn bị gấp các cơ sở để cơ quan Xứ ủy về đóng khi cần thiết, phân công cán bộ phụ trách từng vùng và xúc tiến xây dựng mặt trận và các đoàn thể phản đế. Dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Lê Xoay, phong trào đấu tranh hợp pháp và nửa hợp pháp phát triển khá mạnh. Nhiều chi bộ, cơ sở cách mạng được thành lập ở Vĩnh Tường, Phúc Yên, Tam Dương và Lập Thạch.

Để tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng ở địa phương và thống nhất chỉ đạo các cơ sở Đảng, tháng 3-1940 tại cuộc họp đảng viên hai tỉnh Vĩnh Yên, Phúc Yên và ấp Hạ (Tam Dương), đồng chí Đào Duy Kỳ thay mặt cho Xứ ủy đã công bố quyết định thành lập Ban cán sự liên tỉnh Vĩnh Yên - Phúc Yên (lúc đó gọi là Ban vận động liên tỉnh), do đồng chí Lê Xoay làm Bí thư, phụ trách chung hai tỉnh. Ban cán sự liên tỉnh Vĩnh Yên - Phúc Yên được thành lập đánh dấu sự ra đời của Đảng bộ tỉnh và đồng chí Lê Xoay là Bí thư Ban cán sự liên tỉnh đầu tiên của hai tỉnh Vĩnh Yên và Phúc Yên.

Mùa hè năm 1940, Xứ ủy thành lập các khu ủy để tiện cho việc chỉ đạo, tỉnh Vĩnh Yên, Phú Thọ, Tuyên Quang, Hà Giang, Lào Cai, Yên Bái và lúc đầu cả Phúc Yên thuộc khu uỷ Đ. Đồng chí Lê Xoay được cử làm ủy viên Khu ủy Đ, do đó ngoài Vĩnh Phúc Yên, đồng chí còn gắn với phong trào các tỉnh trong khu.

Tháng 8-1940, vẫn tại ấp Hạ, đồng chí Đào Duy Kỳ thay mặt Xứ ủy công bố quyết định thành lập Ban cán sự tỉnh Vĩnh Yên, chỉ định đồng chí Lê Xoay, ủy viên Khu ủy Đ làm bí thư. Sau khởi nghĩa Bắc Sơn (9-1940), đồng chí Lê Xoay được Xứ ủy điều lên tăng cường cho Bắc Sơn - Võ Nhai một thời gian.

Từ cuối năm 1941, Đảng bộ và phong trào cách mạng Vĩnh Yên gặp nhiều khó khăn do địch khủng bố điên cuồng, nhiều cán bộ, đảng viên bị bắt, cơ sở bị phá. Trước tình hình đó, tháng 2-1942 Xứ ủy điều đồng chí Lê Xoay quay trở lại Tỉnh Vĩnh Yên làm Bí thư Ban cán sự tỉnh, tiếp tục lãnh đạo phong trào. Đồng chí Lê Xoay đã cùng với đồng chí Trần Tử Bình, Xứ uỷ viên đã kiên trì bám trụ, khôn khéo vượt qua mọi khó khăn, gây dựng lại cơ sở cách mạng, giữ vững và duy trì phong trào cách mạng trong tỉnh và khu Đ.

Tháng 4-1942, đồng chí Lê Xoay đã họp bàn với các đồng chí trong Ban cán sự của tỉnh quyết định mở đợt tuyên truyền cách mạng nhân ngày Quốc tế lao động 1-5, dưới hình thức rải truyền đơn, treo cờ Đảng ở nơi đông người qua lại.

Thực hiện kế hoạch tuyên truyền, đem ngày 28-4-1942 đồng chí Lê Xoay đã trực tiếp treo lá cờ đỏ búa liềm tại làng Bồ Sao (Vĩnh Tường). Trong khi làm nhiệm vụ đồng chí đã hy sinh. Đồng chí đã để lại niềm tiếc thương vô hạn cho Đảng bộ, nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc Yên và Khu uỷ Khu Đ. Báo Hồn Việt Nam, cơ quan Liên khu uỷ Đ, số 1 ra ngày 1-7-1942 đã có bài viết chia xẻ niềm tiếc thương đồng chí Lê Xoay và ca ngợi “Anh Lê Xoay, đã tận tuỵ với công cuộc cách mạng, hiến thân cho non sông, người quả cảm xung phong, thấy khó khăn không lùi, đã chết trong tranh đấu…”.

Kỷ niệm 65 năm ngày đồng chí Lê Xoay hy sinh, Đảng bộ và nhân dân Vĩnh Phúc mãi mãi biết ơn người Chiến sĩ Cộng sản của quê hương mình đã suốt đời phấn đấu hy sinh cho sự nghiệp cách mạng. Chúng ra sẽ nguyện cùng nhau phấn đấu noi theo tấm gương của người Cộng sản Lê Xoay “Tận tụy với công cuộc cách mạng, hiến thân cho non sống, quả cảm xung phong, thấy khó khăn không lùi bước như Báo Hồn Việt Nam ca ngợi đồng chí.

(Theo Báo Vĩnh Phúc)